Op 13 oktober geef ik op de Nederlandse Viooldag een workshop ‘Hoe integreer ik improvisatie in mijn lessen’ voor viooldocenten en op 9 november organiseer ik in Amsterdam een workshop ‘Improviseren voor niet-improvisatoren’. Onderstaande blog is voor iedere speler die denkt dat ie niet kan improviseren.
Stuur hem door aan iedereen die het wil leren!
Er zijn 1000 manieren om te leren improviseren maar ik vind de vuurdoop de leukste. Die gaat ongeveer zo:
De eerste vraag die een leerling die niet gewend is te improviseren aan me stelt is: in welke toonsoort gaan we spelen? Ik kijk dan quasi onbegrijpend: hoezo toonsoort? Dat zien we wel en ik zeg:
“Toe maar, speel maar een toon, de volgende komt vanzelf.”
“Je bedoelt dat we helemaal niets afspreken? Maar wat moet ik dan doen?”
“Toe maar.”
Twee minuten later is diegene meestal heerlijk aan het spelen.
En dat is in een notendop de crux van improviseren. Het lef hebben om het niet te weten, gewoon iets doen en erop vertrouwen dat uit die eerste noot de volgende zal volgen. Wat je daarmee doet is het ‘gevaar’ uitdagen. Je prikkelt daarmee maximaal je muzikale voorstellingsvermogen want dat is immers je enige overlevingstool. Daarmee moet je je redden. Helemaal niets afspreken maakt dat je op het puntje van je stoel gaat zitten. Je komt in een soort ultra gewaarzijn omdat je alles uit het moment en uit je oren moet zien te halen. Het kan alle kanten op en dat voelt levensgevaarlijk als je het niet gewend bent.
Als je dat ‘gevaar’ zou afzekeren met ontsnappingsroutes timmer je ook een deel van het avontuur af. Je weet dan: we gaan in D mineur spelen. Even denken: één mol, of, als ik dorisch speel geen voortekens. En daar begint de ellende. Het denken neemt het over en je belandt in een heel andere modus dan de ontvankelijke staat die nodig is voor de creatie van nieuwe muziek. Je begint een paar veilige tonen te spelen waarvan je weet dat ze kloppen, het klinkt wel aardig en je bedenkt alvast de volgende. Aardig, maar niet echt spannend. Je hoort bovendien niet echt, niet volledig, wat er gaande is. Je bent veel minder gewaar en staat veel minder op scherp dan als er niets afgesproken zou zijn.
De volgende stap is dat de leerling mij vragend gaat aankijken om meer te weten te komen over hoe dat nu precies moet, dat improviseren. Het is immers iets voor magiërs en daar hoort de leerling zelf niet bij. Althans, dat is het besluit dat hij of zij onbewust zelf vooraf heeft genomen. Ik ga graag de uitdaging aan om het tegendeel te bewijzen. Dat begint niet bij het voeden van de honger naar theorie, dat kan altijd nog. Het begint met het prikkelen van je voorstellingsvermogen en het laten ervaren dat jij de muziek ter plekke kunt bepalen. Als je dat eenmaal weet ligt de wereld voor je open.
Uiteraard kun je stukken spelen in een toonsoort, met afspraken over maat en ritme, of improviseren over akkoordenschema’s. Het levert prachtige muziek op en ik doe het zelf graag. Mijn betoog is niet dat je dat niet zou moeten doen, mijn betoog is dat het een misvatting is om vastigheid als vertrekpunt te nemen voor een avontuurlijke reis. Veiligheid inbouwen is je indekken en daarmee zet je je vermogen tot creativiteit niet optimaal in de startblokken. Wil je leren improviseren ga dat dan ook als eerste stap doen en dan kunnen we het daarna hebben over de rest.
En natuurlijk hoor jij ook bij de magiërs, alleen ontdek je dat pas als je jezelf in het diepe gooit. Daarom: ga dansen op het dunne koord waar jouw muzikaliteit 100% van aangaat. Hoor onmiddellijk of wat er gebeurt ‘klopt’ of niet, of er zindering ontstaat. En reken maar dat die ontstaat want je voelt je hart kloppen in je keel en je medespelers en toehoorders ervaren die spanning ook. Je stuurt voortdurend bij om niet in de afgrond te vallen en dat lukt alleen als het ook echt ‘gevaarlijk’ is. Dat is het geheim. Totdat je het probeert, met overgave en ‘voor het echie’ zul je dat niet werkelijk weten, maar om je aan te moedigen herhaal ik het nog maar even: ook jij behoort tot de magiërs.
Links:
Workshop ‘Hoe integreer ik improvisatie in mijn lessen’ voor viooldocenten op Nederlandse Viooldag.
Workshop ‘Improviseren voor niet-improvisatoren’ op 9 november in Amsterdam.